τα οθωμανικά χρόνια

Ήδη από τα οθωμανικά χρόνια ο Αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Κύπρου ήταν διοικητικά και Εθνάρχης των Ελληνοκυπρίων. Τον ρόλο του πνευματικού ηγέτη του Ελληνισμού της Κύπρου τον διατήρησε και επί Αγγλοκρατίας, παρά την κατάργηση του οθωμανικού συστήματος των millet (διοίκησης κατά έθνη). Πάγιο αίτημα όλων των Αρχιεπισκόπων Κύπρου ήταν επίσης η Ένωση με την Ελλάδα. Το αίτημα αυτό το καθιστούσαν σαφές στους εκάστοτε Βρετανούς Κυβερνήτες και το κήρυτταν στις εκκλησίες.

Το 1914 η Μεγάλη Βρετανία προσέφερε την Κύπρο στην Ελλάδα ως αντάλλαγμα, στην περίπτωση που η Ελλάδα θα λάμβανε μέρος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ο Α΄ όμως προτίμησε να κρατήσει ουδέτερη στάση και αρνήθηκε την προσφορά.

Οι Άγγλοι είχαν συστήσει στην Κύπρο νομοθετικό συμβούλιο, αποτελούμενο από αντιπροσώπους των Ελληνοκυπρίων, των Τουρκοκυπρίων και δικούς τους σε τέτοια αναλογία, ώστε οι ψήφοι Τουρκοκυπρίων και Άγγλων να ισούνται με αυτές των Ελληνοκυπρίων. Το 1931 οι Ελληνοκύπριοι αντιπρόσωποι με τη συνδρομή ενός Τουρκοκύπριου αντιπροσώπου καταψήφισαν ένα φορολογικό νομοσχέδιο. Όταν τον Οκτώβριο του 1931 ο Βρετανός Κυβερνήτης προσπάθησε παρ' όλα αυτά να το εφαρμόσει, ξέσπασαν εκτεταμένες ταραχές, κατά τις οποίες οι Ελληνοκύπριοι ζητούσαν Ένωση με την Ελλάδα.

Το 1948 εξελέγη Μητροπολίτης Κιτίου ο Μακάριος. Τον Ιανουάριο του 1950 ως προϊστάμενος του Γραφείου Εθναρχίας της Αρχιεπισκοπής Κύπρου οργάνωσε στις εκκλησίες φανερό δημοψήφισμα με τη μορφή της συλλογής υπογραφών, στο οποίο το 97,5% των Ελληνοκυπρίων τάχθηκε υπέρ της Ένωσης. Το ίδιο έτος εξελέγη ο ίδιος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου.